מִשוּט בארץ من التجوّل في البلاد
תערוכת יחידה לרותי זינגר
معرض فردي روتي زينغِر
אוצרת: ד"ר רויטל משעלי
منسقة المعرض: د. رفيتال مشعالي
19.11.2025 - 1.3.2026
* ערבית לאחר העברית العربية بعد العبرية
״קום והתהלך בארץ״ הוא ציווי בראשיתי שהפך בהמשך לציווי ציוני שמשמעותו הכרת ואהבת הארץ דרך הרגליים, מתוך שיטוט וטיול. במבט רטרוספקטיבי לימיה הראשונים של מדינת ישראל, ניכר כי הענקת אוגדני אלבומים בידי התושבים והמבקרים בה רווח כמנהג, בדיוק על מנת להשריש ציווי זה. היו אלה מקבצים ערוכים של צילומים ששימשו כ״מראה מקום״ והעבירו רשמים מנופי הארץ, תוך שהמחישו את תנופת המדינה המתפתחת והחיים המתהווים בה.
אחד מאוגדנים אלה היה ״אנציקלופדיה של ישראל בתמונות״ (1) שאיגד 8 אלבומים בכריכה מהודרת, דמויית עור, עליה תווית נחושת רקועה. כל אחד מהכרכים עסק בהיבט שונה של המדינה הצעירה ולווה בתצלומים של טובי צלמי ישראל של אותה התקופה. אחד מהכרכים: "מִשוּט בארץ" מאגד בתוכו תמונות של ישראל דאז. בתיעודים אופייניים, לכאורה, מהווי חיי הכפר, העיר והקיבוץ, נפרשות פרקטיקות ששימשו אבני יסוד ביצירת המסורת הציונית המומצאת(2). התמונות, המתארות חיים בצוותא, בנייה ועשייה ספונטנית לכאורה, שימשו כתעמולה עבור תושבי הארץ בהווה ואלו הפוטנציאליים שמחוץ לגבולותיה.
אוגדן זה, שהעתק נייר שלו מונח על במת הגלריה, מצא את דרכו אל בית ילדותה של האמנית רותי זינגר ביוהנסבורג והיה חלק מנוף ילדותה גם כשעלתה ארצה כשהייתה בת עשר. התצלומים שבתוכו עיצבו את החלום והתודעה הציוניים של הוריה ודחפו אותם להגשימם במלואם, עת עלו לארץ והתיישבו בקיבוץ גניגר. אלא שהמציאות שפגשו הייתה שונה, מורכבת ולא בהכרח מחבקת.
התערוכה הנוכחית נולדה מתוך הפער בין החלום לבין מימושו, בין הדימויים המוכרים שזכרו מהצילומים ועלו מתוך סיפורי תנועות הנוער, לבין תחושת הזרות שחוו במציאות, פער שתורגם לתודעה פוליטית רק בדיעבד בשנותיה הבוגרות של זינגר. האמנית חוזרת אל האוגדן ורושמת דימויים מתוכו, לצד דימויים נוספים הלקוחים מהאלבום המשפחתי, בעיפרון כחול, בסגנון פסטורלי. הרישומים העדינים, המשוכפלים והופכים לטפט קיר, מאזכרים טקסטורת עבר של הדפסי ניירות העתקה (קופי) או של אריגי ה - Toile de Jouy fabric (3). ככאלו, הם יוצרים רומנטיזציה למראות הארץ ומדגישים את השבר הלאומי והאישי; לדימויים, שפעם עוררו נוסטלגיה וגעגוע לימים שהיו ואינם, מתלווים היום קדרות, אכזבה ושברון לב.
מראה הטפט יוצר דימוי הומוגני ושטוח המופרע על-ידי תמונות ואובייקטים דו ממדיים מנייר. אלו בולטים מתוכו ומושכים את העין להתבונן מקרוב בייצוגים האיקוניים של האתוס הארצישראלי; הטפטים מחולקים לארבע יחידות: נופים ואתרים ייחודיים לישראל (האקוודוקט ליד קיבוץ לוחמי הגטאות, שדות העמק, המדבר, הכנרת, יפו העתיקה), דימויים גנריים מהמרחב הקיבוצי (מדשאות, טרקטור, רפת, מגדל מים) דימויים מראשית המדינה (אוניית מעפילים, מטוס אל על, לוח מודעות) ודימויים מהמרחב העירוני (בניין באוהאוס, גינת משחקים, רחוב תל אביבי/ חיפאי). זינגר מייצרת מזיגה בין זיכרונות לאומיים ואישיים שלה, ובכך משרטטת דיוקן עצמי ולאומי.
במארג הטפט הכללי, חדי עין יבחינו בדימויים יחידאיים, אנכרוניסטיים וקונפליקטואליים. אלה חותרים תחת האתוס הציוני, וחושפים את הצדדים השליליים העומדים מאחורי המסורת הציונית-האשכנזית המומצאת; את ההסתרה, הגזענות, המיזוגניה, אי השוויון ושנאת האחר ואת המחיר הכבד של החיים בארץ; חומת ההפרדה שהפכה לחלק מהנוף, פנים כפר ערבי שהודר מנופי הארץ, הדפסי חולצות בעלי מסרים שוביניסטיים, פשקווילים הקוראים להדרת נשים מן המרחב הציבורי, סמלי ההפיכה המשטרית שנטמעים לתוך שרידים ארכיאולוגים, שלט "שלום" שהפך למוקצה אפילו במרחב התל אביבי, גרפיטי עם הכיתוב "מוות לערבים", גרפיטי מתריס על פח תל אביבי, חיילים ומטוסים שחודרים את הנוף הכפרי והעירוני. גם עץ האלון, שמאפיין את הנוף המקומי וחוזר בכל הטפטים כמעין מוטיב חוזר המסמל את השורשיות והקשר לאדמה, מופיע לרגע כגזע עץ זית כרות ושרוף, כמו חץ בליבה של הארץ השסועה.
זינגר לוקחת את הסיפור הגדול של הארץ הזו ומפרקת אותו תחת ידיה הכישרוניות לאיורים כחולים מופלאים מעוררי נוסטלגיה וכאב. בעבודת נמלים עדינה ושיטתית היא מפליאה ולהעביר את מראות הארץ המוכרים שמהלכים עלינו כקסם אך בה בעת, חותרת תחת הנרטיב ההגמוני האשכנזי הציוני הנשקף מהם. הקריצה לסגנון הדקור הבורגני המאפיינת את החלל, נועדה גם היא להדגיש את הפער בין הרומנטיזציה שעשו הצילומים למפעל ההתיישבות בארץ לבין המציאות המורכבת. החפצים הדו ממדיים שבולטים מן הקיר (התמונות והמנורות) והקרניזים הממסגרים את החלל, מאזכרים את הבתים האירופאים בהם ניצת חלום הציונות והעלייה, אולם מנוגדים כל כך באופיים ובסגנונם למפעל ההתיישבות שצמח בארץ. הם ופסל האוגדן שעל הבמה, מקנים תחושה של מרחב ביתי נעים המשרה ביטחון. אך למעשה, הם אינם אלא חיקוי, ייצוג של מקור נעדר - אלמנטים מדומים. כמו דימויי הארץ על הטפט, הם לקוחים מעולם כה אחר עד שהזמן והמרחק מטילים ספק באמיתותו: ההיו או חלמנו חלום?
ר.מ.
(1) עורך: ישעיהו קלינוב, הוצאת ״לעם״, 1950
(2) הביטוי "מסורת מומצאת" הוענק על ידי ההיסטוריון אריך הובסבאום לגל של פרקטיקות תרבותיות בלתי אותנטיות – פוליטיות, מסחריות, אמנותיות ועוד – שנוסדו והוגדרו מתחילתן באופן אינטרסנטי כמסורת
(3) אריג עתיק ועליו דוגמאות חוזרות של סצינות מחיי הכפר בצבע אחיד, בדרך כלל כחול
על האמנית והאוצרת:
רותי זינגר היא אמנית רב תחומית היוצרת ברישום, ציור, וידאו ומיצב. נולדה באפריקה הדרומית (סווזילנד), חיה ויוצרת בכפר יונה. בעלת MfA באמנות יצירה מאוניברסיטת חיפה, 2024. עוסקת ביצירתה בסוגיות חברתיות-פוליטיות לצד נושאים אישיים, תוך חקירת מערכות של הבניית זהות ותודעה קולקטיבית. הציגה בתערוכות יחיד וזוגיות בבית האמנים ת"א, בגלריה אלפרד, ובגלריה מענית והשתתפה בתערוכות קבוצתיות מגוונות בישראל ובחו"ל. חברה באלפרד - מכון שיתופי לאמנות ותרבות משנת 2021.
ד״ר רויטל משעלי היא חוקרת, אוצרת אמנות עצמאית, דרמטורגית ואמנית פרפורמנס אשר חיה ופועלת בתל אביב-יפו. משעלי היא בעלת תואר דוקטור באמנות חזותית מאוניברסיטת תל אביב. בכתיבתה וביצירתה היא עוסקת בזהות נשית, אימהות והחיבור ביניהן למרחב הציבורי. משעלי אצרה והפיקה תערוכות ואירועי אמנות בתל אביב, ברלין וארה״ב. חברה באלפרד - מכון שיתופי לאמנות ותרבות משנת 2021.
פתיחת התערוכה
"قُمْ وتجوّل في البلاد" هو أمرٌ كتابيّ قديم تحوّل لاحقًا إلى أمرٍ صهيوني، معناه التعرّف إلى البلاد وحبّها عبر السير على الأقدام، من خلال التجوّل والتنزّه. ومن نظرة استرجاعية إلى الأيام الأولى لقيام دولة إسرائيل، يتبيّن أنّ منح ألبومات مصوّرة للسكان والزائرين كان أمرًا شائعًا، بهدف ترسيخ هذا الأمر. كانت تلك مجموعات منظّمة من الصور التي استخدمت كـ"دليل مكان"، ونقلت انطباعات عن مناظر البلاد، مُبرِزةً زخم الدولة الناشئة والحياة المتشكّلة فيها.
وكان أحد هذه الألبومات المجمّعة هو "موسوعة إسرائيل المصوّرة " (אנציקלופדיה של ישראל בתמונות) (1)، التي ضمّت ثمانية مجلدات ذات غلاف فاخر يشبه الجلد، تتصدّره لوحة نحاسية محفورة. كلّ مجلد تناول جانبًا مختلفًا من الدولة الفتيّة، ورافقته صور التُقطت على يد أفضل مصوّري إسرائيل في تلك الفترة.أحد هذه المجلدات، "التجوّل في البلاد"، يجمع بين دفتيه صورًا لإسرائيل في تلك الأيام. ومن خلال توثيقات تبدو للوهلة الأولى عادية ويوميّة - من حياة القرية والمدينة والكيبوتس - تنكشف ممارسات شكّلت حجر الأساس في خلق "التقليد الصهيوني المختلَق". فالصور التي تُظهر حياة جماعية، وبناءً، وفعلًا يبدو عفويًا، استُخدمت كأداة دعاية لسكان البلاد في الحاضر، ولأولئك المحتملين خارج حدودها.
كان هذا الألبوم، وقد وُضِعَت نسخة ورقية منه على منصة العرض في الغاليري، قد وجد طريقه إلى بيت طفولة الفنانة روتي زينغر في جوهانسبرغ، وكان جزءًا من مشهد طفولتها حتى عندما جاءت إلى البلاد وهي في سن العاشرة. فالصور التي احتواها شكّلت الحلم والوعي الصهيونيَّين لدى والديها، ودفعتهما إلى تحقيقهما بالكامل عندما هاجروا إلى البلاد واستقرّوا في كيبوتس جينيجار. غير أنّ الواقع الذي واجهوه كان مختلفًا، معقّدًا، وليس بالضرورة حاضنًا أو مرحّبًا.
وُلد هذا المعرض من الفجوة بين الحلم وتحقيقه، بين التّصاوير المألوفة التي تذكّروها من الألبومات ومن قصص حركات الشبيبة، وبين شعور الغُربة الذي اختبروه في الواقع - فجوة لم تُترجَم إلى وعيٍ سياسي إلا لاحقًا، في سنوات نضج زينغِر. تعود الفنانة إلى ذلك الألبوم، وترسم منه صورًا، إلى جانب صور أخرى مأخوذة من ألبوم العائلة، وذلك بقلمٍ أزرق، وبأسلوب ريفيّ رومانسي. هذه الرسومات الدقيقة، التي تُكرَّر وتتحوّل إلى ورق جدران، تستحضر نسيجًا بصريًا من الماضي يشبه قوام أوراق النسخ القديمة (الكُوبي) أ(3)و أقمشة Toile de Jouy. وبهذه الصيغة، تُنتج الرومانسية من جديد لمشاهد البلاد، وتُبرز الشرخ الوطني والشخصي؛ فهذه الصور، التي كانت يومًا ما تبعث الحنين والشوق إلى زمنٍ ولّى، ترافقها اليوم مسحة كآبة، خيبة وانكسار قلب.
إنّ مظهر ورق الجدران يخلق تصوّر متجانس ومسطّح، يُعكَّر بواسطة صور وأغراض ثنائية الأبعاد مصنوعة من الورق. هذه تبرز منه وتجذب العين للتأمّل عن قرب في التمثيلات الأيقونية للميثوس الأرض إسرائيلي؛ تُقسَّم ورق الجدران إلى أربع وحدات: مناظر ومواقع مميّزة لإسرائيل (القناة المائية قرب "لوحمي هجيتأوت"، حقول السهل، الصحراء، بحيرة طبريا، يافا القديمة)، صور جنرية من الفضاء الكيبوتسي (مساحات عشبية، جرّار، حظيرة أبقار، برج مياه)، صور من بدايات الدولة (سفينة مهاجرين غير شرعيين، طائرة "إل عال"، لوحة إعلانات)، وتصاوير من الفضاء المدني (مبنى باوهاوس، حديقة ألعاب، شارع تل أبيبي/حيفاوي). زينغِر تخلق مزجًا بين ذكرياتها الوطنية والشخصية، وبهذا ترسم صورة ذاتية ووطنية.
ضمن النسيج العام لورق الجدران، يستطيع أصحاب النظرة الحادّة ملاحظة تصاوير منفردة، لامعاصِرة ومتضاربة. هذه العناصر تقوّض الأسطورة الصهيونية، وتكشف الجوانب السلبية الكامنة خلف التقليد الصهيوني - الأشكنازي المختلَق: الإخفاء، العنصرية، كراهية النساء، انعدام المساواة، كراهية الآخر، والثمن الباهظ للحياة في هذه البلاد؛ جدار الفصل الذي أصبح جزءًا من المشهد، مشهد من داخل قرية عربية مُقصاة من مناظر البلاد، طبعات قمصان تحمل رسائل شوفينية، منشورات دينية تدعو إلى إقصاء النساء من الحيّز العام، رموز الانقلاب القضائي المندمجة داخل بقايا أثرية، لافتة "سلام" التي أصبحت منبوذة حتى في الفضاء التل أبيبي، غرافيتي يحمل عبارة "الموت للعرب"، غرافيتي متحدٍّ على حاوية قمامة تل أبيبية، جنود وطائرات يخترقون المشهد القروي والبلدي. حتى شجرة البلوط، التي تميّز المشهد المحلي وتظهر في جميع ورق الجدران كرَمْز متكرّر للدلالة على التجذّر والارتباط بالأرض، تظهر للحظة كجذع شجرة زيتون مقطوعة ومحروقة، كالسهم في قلب البلاد الممزّقة.
تأخذ زينغر الحكاية الكبرى لهذه البلاد وتفكّكها تحت يديها الموهوبتَين إلى رسوم زرقاء مذهلة تُثير الحنين والألم معًا. بعملٍ دؤوب، دقيق ومنهجي، تنجح ببراعة في نقل مشاهد البلاد المألوفة التي تسحرنا، لكنها في الوقت نفسه تُقوِّض السردية الهيمنية الأشكنازية - الصهيونية المنعكسة منها. أما الإشارة الأسلوبية إلى طراز الديكور البرجوازي الذي يميّز الحيّز، فهي أيضًا تهدف إلى التأكيد على الفجوة بين الرومنتيكية التي صنعتها تلك الصور لمشروع الاستيطان في البلاد، وبين الواقع المركّب. الأجسام ثنائية الأبعاد البارزة من الجدار، والكورنيشات التي تُأطّر الفضاء، تستحضر البيوت الأوروبية التي اشتعل فيها حلم الصهيونية والهجرة، لكنها في الوقت ذاته متنافرة جدًا في طابعها وأسلوبها مع مشروع الاستيطان الذي نما هنا. الصور والعناصر النحتية - ومن بينها تمثال الألبوم الموضوع على المنصّة، وسجّادة النباتات البرية في أرض إسرائيل المفروشة على الأرض - تُضفي إحساسًا بفضاء منزلي دافئ يُوحي بالأمان. لكنّها في الحقيقة ليست سوى محاكاة، تمثيل لمصدرٍ غائب - عناصر متخيَّلة. ومثل صور البلاد على ورق الجدران، فهي من عالم آخر تمامًا، حتى إن الزمن والمسافة يثيران الشكّ في حقيقتها: أَكان هذا؟ أم حلمنا حُلْمًا؟
(1) עורך: ישעיהו קלינוב, הוצאת ״לעם״, 1950
(2) أطلق المؤرّخ إريك هوبسباوم مصطلح "تقاليد مختلَقة" على موجة من الممارسات الثقافية غير الأصيلة—السياسية والتجارية والفنية وغيرها—التي أُنشئت وتُمّ تعريفها منذ بدايتها بصورة مصلحية باعتبارها تقليدًا.
(3) قماشٌ عتيقٌ عليه نماذج متكرّرة لمشاهد من حياة القرية بلونٍ واحد، غالبًا الأزرق.
عن الفنّانة والمنظمة
روتي زينغر هي فنانة متعددة المجالات، تُبدع في الرسم، التصوير، الفيديو، والتنصيب (מיצָב).
وُلدت في جنوب أفريقيا (سوازيلاند)، وتعيش وتُبدع في كفار يونا. حاصلة على لقب MfA في الفنون الإبداعية من جامعة حيفا، 2024. تتناول في أعمالها قضايا اجتماعية–سياسية إلى جانب موضوعات شخصية، مع بحثٍ في منظومات بناء الهوية والوعي الجمعي. عرضت في معارض فردية وثنائية في "بيت الفنانين" في تل أبيب، وفي غاليري ألفرد، وغاليري مَعْنِت، وشاركت في معارض جماعية متنوعة في إسرائيل وخارجها.
عضوة في "ألفرد – معهد تشاركي للفن والثقافة" منذ عام 2021._
د. رفيتال مشعالي
باحثة، قيّمة مستقلة، دراماتورجية وفنانة عروض. تعيش وتعمل في تل أبيب-يافا. حاصلة على دكتوراه في الفنون البصرية من جامعة تل أبيب. تتناول في كتابتها وإبداعها مواضيع الهوية النسائية، الأمومة وعلاقتها بالحيز العام. أشرفت على تنظيم معارض وفعاليات فنية في تل أبيب، برلين والولايات المتحدة. عضو في ألفرد منذ 2021.