מי תהום مياه جوفية
תערוכת יחידה לטליה רז معرض فردي لتاليا راز
אוצרת: ליאור שור منسقة المعرض: لئور شور
18.10.2025 - 22.11.2025
* ערבית לאחר העברית العربية بعد العبرية
התערוכה מי תהום של האמנית טליה רז מזמינה את הצופה לצלול אל עומקים מיתיים, פסיכולוגיים ואישיים. היא חותמת טרילוגיה של מיצבים רב־תחומיים, שבהם כל תחנה התגלתה כעולם עצמאי: מהיער המכושף של "ברבורי הפרא" (אלפרד, 2020), דרך המערה האפלולית ב"קחי אותי" (לוחמי הגטאות,2021), ועד למסע אל מתחת לפני המים ב"מי תהום".
על חופי הצפון, במקום שבו הגלים מספרים סודות עתיקים, חיו הסֶלְקִּים. ביום היו כלבי־ים, ובלילות ירח יכלו לפשוט את עורם ולצעוד על היבשה כבני־אדם.
מסופר על דייג שגילה עור של כלבת ים. הוא החביא אותו, וכך כפה על הסֶלְקִּי, שהעור היה שייך לה, להישאר עימו. שנים רבות חיה לצידו, ילדה ילדים וחלק מליבה נקשר אל היבשה, אולם מעולם לא שקט הים שבתוכה.
כאשר מצאה שוב את שנגזל ממנה, ידעה כי הבחירה כואבת: להישאר עם אהוביה, או לשוב אל עצמה ואל מקורותיה. באומץ לב עטתה את עורה ושבה לים.
אומרים שבלילות סערה אפשר לראותה על סלע רחוק, מבטה נישא בגעגוע אל החוף ואל הגלים גם יחד.
נקודת המוצא של התערוכה הנוכחית היא דמות ה"סֶלְקִי" הלקוחה מן הפולקלור הקלטי – יצורי כלאיים יפיפיים המסוגלים לנוע בין עולמות, להשיל את עורם החייתי וללבוש צורה אנושית. האגדה על הסלקי שנגזל ממנה עורה, ונלכדה בין הים ליבשה, מהדהדת שאלות על זהות ושייכות, על אובדן חופש ועל כפייה של תבניות חברתיות. עבור רז, הסלקי היא מנוף לדיון רחב ביחס לגבולות המגדר, המשפחה, המיניות ומצבי ביניים של השתנות מתמדת.
העבודות בתערוכה בונות מרחב רווי מתחים: מבנה הבמה שבגלריה מתפקד כאקווריום מדומה, סביבה מימית חיה ורוחשת אך אטומה. הוידאו מצולם בסביבה תת-ימית, מלאת עומקים פיזיים ומטפוריים שהסלקי מבליחה מתוכו כשליחה מתוך המעמקים; מעוררת תשוקה, אך גם מזכירה את הכוח של הלא־מודע לסחוף ולשוב אליו. ציורי האקוורל של רז מתארים ראשי נשים, ילדות וכלבי ים, שוב ושוב, בעדינות ורב־משמעות מקודדת; פסלים היברידיים לבנים, יצוקים בגבס, מכליאים בין איברי גוף לקונכיות. על רצפת החלל מסודרים פסלי ראש המדמים שלבי טביעה או הגחה מתוך המים. העבודות כולן מעמידות את הגוף ואת הדימוי במתח בין שקיעה והיעלמות לבין תחייה והתמרה.
ברוח קרל גוסטב יונג, שדיבר על הארכיטיפים של הלא־מודע הקולקטיבי, ניתן לזהות את הסלקי כארכיטיפית קרובה ל"בת הים", שייחודה גלום במתח בין ביוּת לבין געגוע לעולם הפראי. אצל יונג, זהו מפגש בין הצל (הדחוי) לבין ה"אני" המודע. הסלקי מגלמת את דמות ה"אחרת": נסתרת, חייתית, ומודחקת לעיתים קרובות. היא מופיעה במעמקים ככוח מאיים אך גם כמקור פוטנציאלי של חופש וטרנספורמציה.
הסלקי של רז מעלה הרהורים אודות הגעגוע למהות האותנטית. הסיפורים שבהם היא נלקחת בשבי, אך בסופו של דבר חוזרת לים, מגלמים את הדחף הפנימי לחזור אל "העצמי" (Self) ואת ההתנגדות לתכתיבים חיצוניים. זהו מימוש של "האחרת": חיה־אישה שאינה נכנעת לחלוקה ברורה בין אנושי (תרבותי) לטבעי, ובכך חושפת את גבולות הזהות כפריכים, שבריריים ונזילים. המיתוס והארכיטיפים שהוא עושה בהם שימוש, מהווים עבור רז שער לחקירה של הפחדים, התשוקות והכמיהות הסמויות שמניעות אותה.
טליה רז "משוחחת" עם שורת אמניות שבחנו את היחסים בין גוף, חומר וצמתים של זהות נשית. מלואיז בורז'ואה שהציפה את מורכבות החוויה האימהית, דרך רבקה הורן, שהשתמשה בפרפורמנס ובפרוטזות כדי להדגיש את גבולות הגוף ואת האפשרות למתוח אותם, ועד לאנה מנדיאטה, שהשתמשה בגופה כמרכיב מרכזי דרך פרפורמנס ומחוות פיזיות שיצרה בשטח, תוך מיזוג אינטימי עם יסודות הטבע. רז מתמקמת בתוך מסורת נשית־ביקורתית, המעמידה את הגוף ואת תפקודיו כזירה של שבר ושל המצאה מחדש.
מי תהום מייצרת חוויה מרובדת מבחינה חזותית, רגשית ותודעתית. היא נעה בין תחושת סכנה והימצאות על סף תהום, לאפשרות של לידה מחודשת. בין גוף פגיע לבין דימוי מיתי רב־עוצמה. כמו מי התהום הזורמים במעמקים ואינם נראים על פני השטח, כך גם העבודות מציעות הצצה לזרמים הנסתרים שמהם אנו שואבים את קיומנו אושר מבקשים לנסח קיום פתוח ומשתנה.
על האמנית והאוצרת:
טליה רז היא אמנית, וחברה במכון השיתופי לאמנות "אלפרד" (החל מ-2012), בוגרת התואר הראשון והשני באמנות של אוניברסיטת חיפה (2007), ולמדה באקדמיה החופשית לאמנות פלסטית בהאג, הולנד (2000).
השתתפה בתכניות רזידנסי והציגה בתערוכות יחיד וקבוצתיות בארץ ובחו"ל, ביניהן: מוזיאון חיפה, הגלריה העירונית בברמן, גרמניה, גלריה 39, ת"א, גלריית בטון בוקס, דיסלדורף, גרמניה, גלריית קיבוץ לוחמי הגטאות וגלריה חנינא, ת"א
ליאור שור היא אמנית חזותית, חברת המכון השיתופי לאמנות "אלפרד" (החל מ- 2013) ואוצרת בו תערוכות. בוגרת תואר ראשון B.ed בחינוך ובאמנות בתוכנית המצוינים של המדרשה לאמנות, בית ברל (2008). מטפלת מוסמכת באמנות (MA) מטעם אוניברסיטת לסלי (2014). מייסדת שותפה במיזם "חיות אמנות": קורסים מונחים לצפייה באמנות, המשלבים בין טקסטים חזותיים לבין טקסטים מילוליים.
פתיחת התערוכה
يدعو معرض "مياه جوفية" للفنانة تاليا راز المشاهد إلى الغوص في أعماق أسطورية، نفسية وشخصية. يشكّل هذا المعرض ختام ثلاثية من التركيبات الفنية متعددة المجالات، حيث تبيّن أن كل محطة فيها هي عالم مستقل بحد ذاته: من الغابة المسحورة في "بجع البرية" (غاليريا ألفرد، 2020)، مرورًا بالكهف المعتم في "خذيني معك" (كيبوتس لوحمي هغيتاؤوت، 2021)، وصولًا إلى الرحلة إلى ما تحت سطح الماء في "مياه جوفية".
وعلى شواطئ الشمال، في المكان الذي تهمس فيه الأمواج بأسرارٍ قديمة، عاش الـسِلكيّون. في النهار كانوا فُقَم البحر، وفي ليالي القمر كانوا يستطيعون نزع جلودهم والسير على اليابسة كبشر. يُروى عن صيّادٍ عثر على جلد فقمة أنثى، فخبّأه، وهكذا أجبر الـسِلكيّة التي كان الجلد يخصّها على البقاء معه.
عاشت إلى جانبه سنين طويلة، وأنجبت له أطفالًا، وتعلّق جزءٌ من قلبها باليابسة، لكنّ البحر الذي في داخلها لم يهدأ يومًا.
وحين وجدت ما سُلب منها، أدركت أن الخيار مؤلم: أن تبقى مع أحبّتها، أم أن تعود إلى ذاتها وجذورها. بشجاعةٍ لبست جلدها من جديد، وعادت إلى البحر.
يُقال إنه في ليالي العواصف يمكن رؤيتها على صخرةٍ بعيدة، نظراتها معلّقة بالشوق نحو الشاطئ وإلى الأمواج معًا.
تنطلق نقطة البداية في هذا المعرض من شخصية الـ"سِلكيّة" المأخوذة من الفولكلور الكلتي – وهي مخلوقات هجينة جميلة قادرة على التنقّل بين العوالم، تخلع جلدها الحيواني وتكتسي شكلًا إنسانيًا. تتردّد في الأسطورة عن السِلكيّة التي سُلب منها جلدها، ووقعت أسيرةً بين البحر واليابسة، أسئلةٌ حول الهوية والانتماء، وفقدان الحريّة، وفرض القوالب الاجتماعية. بالنسبة لراز، تمثّل السِلكيّة منطلقًا لنقاشٍ أوسع يتعلّق بحدود الجندر، العائلة، الجنسانية، وحالات التحوّل الدائمة التي تتخلّل الوجود الإنساني.
تُشيّد الأعمال المعروضة في هذا المعرض فضاءً مشحونًا بالتوتّرات: المنصّة داخل الغاليريا تؤدّي دور حوض أسماكٍ وهمي، بيئة مائية حيّة ومفعمة بالحركة، لكنها في الوقت نفسه مغلقة ومحجوبة. الفيديو مصوَّر في بيئةٍ تحت مائية، غنية بالعمقين الفيزيائي والمجازي، حيث تظهر السِلكيّة من الأعماق كمبعوثةٍ من عالمٍ غامض؛ تُثير الرغبة، لكنها تذكّر أيضًا بقوّة اللاوعي في الجذب والعودة إلى الداخل. لوحات الألوان المائية التي رسمتها راز تصوّر رؤوس نساءٍ، وفتياتٍ صغيراتٍ، وفقمات بحرٍ، مرارًا وتكرارًا، برقّةٍ تحمل معاني مشفَّرة ومتعدّدة الطبقات. المنحوتات البيضاء الهجينة، المصبوبة من الجبص، تمزج بين أعضاء الجسد والأصداف. وعلى أرضية الفضاء تُرتَّب منحوتات رؤوس تحاكي مراحل الغرق أو البروز من الماء. تضع جميع الأعمال الجسد والصورة في حالة توترٍ بين الغرق والاختفاء من جهة، وبين الانبعاث والتحوّل من جهةٍ أخرى.
بروح كارل غوستاف يونغ، الذي تحدّث عن النماذج الأصلية (الأركيتايب) في اللاوعي الجمعي، يمكن التعرّف إلى السِلكيّة كنموذجٍ قريب من "حوريّة البحر"، إلا أنّ فرادتها تكمن في التوتّر بين الترويض والحنين إلى العالم الوحشي. عند يونغ، يُجسّد هذا اللقاء بين الظلّ (المقموع أو المرفوض) والـ"أنا" الواعي. تجسّد السِلكيّة شخصية "الأنثى الأخرى": خفيّة، غريزية، وغالبًا ما تُدفَن في اللاوعي. تظهر من الأعماق كقوّةٍ مهدِّدة، ولكنها في الوقت ذاته منبعٌ محتملٌ للحرّية والتحوّل.
السِلكيّة لدى راز تثير تأملاتٍ حول الحنين إلى الجوهر الأصيل. فالقصص التي تُؤخذ فيها الأسيرة، لكنها في النهاية تعود إلى البحر، تجسّد الدافع الداخلي للعودة إلى الـ"ذات" (Self) والتمرّد على الإملاءات الخارجية. إنها تجسيد لـ "الأنثى الأخرى": كائنٌ أنثوي–حيواني لا يخضع لتقسيمٍ واضح بين الإنساني (الثقافي) والطبيعي، وبذلك تكشف هشاشة وحدود الهوية، وتُظهرها ككائنٍ متحوّلٍ، رقيقٍ وسائل. الأسطورة والنماذج الأصلية (الأركيتايب) التي تستعين بها راز تشكّل بوابةً لاستكشاف المخاوف والرغبات والحنين الخفي الذي يحرّكها ويغذّي مسيرتها الفنية.
تُجري تاليا راز "حوارًا" مع سلسلةٍ من الفنانات اللواتي بحثن في العلاقة بين الجسد والمادّة ومفترقات الهوية النسوية. من لويز بورجوا التي كشفت تعقيد التجربة الأمومية، مرورًا بـ ريبيكا هورن التي استخدمت الأداء الفني (الپرفورمنس) والأطراف الصناعية لتسليط الضوء على حدود الجسد وإمكانيّة تجاوزها، ووصولًا إلى آنا مندِييتا التي استخدمت جسدها كعنصرٍ مركزي من خلال أداءات وإيماءاتٍ جسدية أنجزتها في الطبيعة، باندماجٍ حميم مع عناصرها. تتموضع راز ضمن تقاليد نسوية–نقدية تجعل من الجسد ووظائفه ساحةً للهشاشة، ولإعادة الاختراع والتشكّل المستمر.
مياه جوفية تخلق تجربةً متعددة الطبقات من حيث الرؤية والعاطفة والوعي. إنها تتحرّك بين إحساسٍ بالخطر والوجود على حافة الهاوية، وبين إمكانية ولادةٍ جديدة؛ بين جسدٍ هشّ وصورةٍ أسطوريةٍ مفعمةٍ بالقوّة. وكما المياه الجوفية التي تجري في الأعماق ولا تُرى على السطح، فإنّ الأعمال المعروضة تُتيح لمحةً إلى التيّارات الخفيّة التي نستمدّ منها وجودنا، والتي تسعى إلى صياغة وجودٍ منفتحٍ ومتغيّرٍ على الدوام.
تاليا راز هي فنانة وعضو في المعهد التعاوني للفنون "ألفرد" (منذ عام 2012)، حاصلة على اللقبين الأول والثاني في الفنون من جامعة حيفا (2007)، ودرست في الأكاديمية الحرة للفن التشكيلي في لاهاي، هولندا (2000).
شاركت في برامج إقامة فنية (Residency) وعرضت أعمالها في معارض فردية وجماعية داخل البلاد وخارجها، من بينها: متحف حيفا، الغاليريا البلدية في بريمن – ألمانيا، غاليريا 39 في تل أبيب، غاليريا بيتون بوكس في دوسلدورف – ألمانيا، غاليريا كيبوتس لوحمي هغيتؤوت، و"غاليريا حنينا" في تل أبيب.
ليئور شور (1983)، فنانة بصرية وعضو في المعهد التعاوني للفنون "ألفرد" منذ عام 2013، كما تقوم بتنظيم معارض فيه. حاصلة على اللقب الأول B.Ed في التربية والفنون ضمن برنامج المتفوقين في مدرسة الفن "همدرشاه" – بيت بيرل (2008). معالِجة معتمدة بالفن (MA) من جامعة لسلي (2014). مؤسِسة شريكة في مشروع "كائنات الفن": دورات مشاهدة فنية تدمج بين النصوص البصرية والنصوص اللغوية.